Wat is…
Hoogbegaafdheid of een ontwikkelingsvoorsprong?
De ontwikkeling van kinderen verloopt op unieke wijze. Sommige kinderen ontwikkelen bepaalde vaardigheden eerder dan anderen of ontwikkelen zich in een andere volgorde of tempo dan gemiddeld. Wanneer een kind consequent op jongere leeftijd nieuwe vaardigheden aanleert dan leeftijdsgenootjes, spreken we van een ontwikkelingsvoorsprong. Deze voorsprong kan een aanwijzing zijn voor hoogbegaafdheid, maar het is belangrijk te realiseren dat dit niet altijd in alle ontwikkelingsgebieden gelijkmatig gebeurt. Een kind kan bijvoorbeeld cognitief ver voorlopen, maar emotioneel nog moeite hebben met onverwachte veranderingen.
In het positieve vallen hoogbegaafde kinderen op doordat ze snel van begrip zijn en een brede interesse hebben. De keerzijde is, dat kinderen sneller verveeld zijn en vaker de grenzen verkennen dan andere kinderen. Doordat kinderen zich anders gedragen dan gemiddeld, wordt hun gedrag vaak als een probleem ervaren. Wat zijn nou veelvoorkomende gedragsproblemen bij hoogbegaafdheid en waar komt dit vandaan?
Kenmerken
Hoogbegaafde kinderen vertonen vaak een combinatie van intellectuele, emotionele en sociale kenmerken. Hier zijn enkele belangrijke kenmerken die vaak voorkomen:
Hoge intelligentie: Een van de meest duidelijke kenmerken van hoogbegaafdheid is een IQ van 130 of hoger. Ze kunnen complexe problemen snel begrijpen en analyseren.
Grote nieuwsgierigheid: Hoogbegaafde kinderen stellen veel vragen en willen voortdurend nieuwe informatie opdoen. Ze zijn altijd op zoek naar hoe dingen werken en willen de diepte in gaan.
Snelle leerbaarheid: Deze kinderen pikken nieuwe informatie vaak veel sneller op dan hun leeftijdsgenoten. Ze hebben minder herhaling nodig en kunnen zich snel vervelen als de stof te makkelijk is
Creativiteit: Ze zijn vaak creatief in het bedenken van onconventionele oplossingen voor problemen en denken ‘out of the box’. Dit creatieve denkvermogen kan zich uiten in zowel intellectuele als artistieke gebieden.
Sterk rechtvaardigheidsgevoel: Hoogbegaafde kinderen hebben vaak een scherp gevoel voor eerlijkheid en kunnen zich fel uitspreken als ze onrecht ervaren, zowel voor zichzelf als voor anderen.
Emotionele intensiteit: Ze kunnen zeer intens reageren op zowel positieve als negatieve situaties. Hoogbegaafde kinderen zijn vaak zeer gevoelig en kunnen sterk meevoelen met anderen.
Verhoogde behoefte aan autonomie: Ze willen vaak zelf beslissingen nemen en hebben een sterke behoefte aan onafhankelijkheid, wat kan leiden tot koppigheid of het testen van grenzen.
Problemen met sociale interacties: Omdat hun interesses en denkniveau vaak verschillen van die van leeftijdsgenoten, kunnen hoogbegaafde kinderen moeite hebben om aansluiting te vinden. Ze voelen zich soms geïsoleerd of onbegrepen.
Gedragsproblemen
Hoogbegaafde kinderen kunnen zich op verschillende manieren anders gedragen, wat soms voor misverstanden zorgt. Hun gedrag wordt vaak als ‘problematisch’ gezien, terwijl het voortkomt uit hun behoefte aan uitdaging en begrip. Enkele veelvoorkomende gedragingen en de oorzaken hiervan:
Grenzen opzoeken: Door hun autonomie en snelle denkwijze verkennen hoogbegaafde kinderen vaker de grenzen van regels en structuren. Ze willen weten hoe de wereld werkt en waarom bepaalde regels er zijn. Verveling speelt hierbij ook een rol: als ze niet voldoende uitgedaagd worden, zoeken ze zelf manieren om uitdaging te vinden, wat kan leiden tot het testen van grenzen.
Aandacht vragen: Wanneer kinderen zich vervelen of niet uitgedaagd worden, zoeken ze vaak meer aandacht. Dit kan zich uiten in storend gedrag of prikkelbaarheid. Het kind heeft in feite hulp nodig om weer gemotiveerd te raken, omdat het onderwijsaanbod niet aansluit bij zijn behoeften.
Koppigheid: Hoogbegaafde kinderen hebben vaak moeite met het volgen van instructies die ze niet logisch vinden of die hen niet uitdagen. Omdat ze vaak begrijpen hoe dingen werken, verwachten ze ook een uitleg. Wanneer dit ontbreekt, werken ze minder snel mee. Het is belangrijk dat kinderen soms leren dat regels simpelweg gevolgd moeten worden, ook al begrijpen ze niet altijd waarom.
Manipulatief gedrag: Door hun slimme analyses kunnen hoogbegaafde kinderen inschatten hoe mensen zullen reageren en dit gebruiken om hun zin te krijgen. Hoewel dit gedrag soms manipulatief lijkt, is het meestal niet bewust, maar een natuurlijke reactie op hun omgeving.
Controle willen hebben: Hoogbegaafde kinderen hebben vaak een sterk gevoel van autonomie en willen graag zelf bepalen hoe dingen gaan. Dit komt doordat ze snel begrijpen hoe dingen werken en waarom bepaalde keuzes gemaakt worden. Hun sterke rechtvaardigheidsgevoel speelt hierbij een rol: als ze iets onlogisch of oneerlijk vinden, proberen ze controle te nemen om dat te voorkomen.
Variatie
Hoogbegaafdheid is divers; niet ieder hoogbegaafd kind vertoont dezelfde kenmerken. Sommige kinderen blinken uit in cognitieve vaardigheden, terwijl anderen opvallen door hun creativiteit of emotionele gevoeligheid. Hoogbegaafde kinderen kunnen ook moeite hebben met aanpassing aan de schoolse context, waardoor hun talenten onzichtbaar blijven of hun gedrag als ‘moeilijk’ wordt gezien.
Aanpassing aan de norm
Veel hoogbegaafde kinderen voelen de druk om zich aan te passen aan de norm, wat kan leiden tot verveling en frustratie. Soms worden ze ten onrechte als ‘moeilijk’ bestempeld, terwijl ze simpelweg niet op de juiste manier uitgedaagd worden. Hun sterke rechtvaardigheidsgevoel kan ervoor zorgen dat ze regels en gezag ter discussie stellen, wat vaak verkeerd wordt geïnterpreteerd.